Frá ritnefnd afmælisritsins

Þorgerður Ragnarsdóttir, Christer Magnusson, Helga Ólafs, Anna Gyða Gunnlaugsdóttir

Hvað er hjúkrun? Þótt liðin séu meira en 120 ár frá því fyrsti fullmenntaði hjúkrunarfræðingurinn, Christophine Jürgensen, síðar Bjarnhéðinsson, steig á land á Íslandi 1898 og heil öld frá stofnun Fjelags íslenskra hjúkrunarkvenna, verður þessari spurningu seint fullsvarað. Mörgum hjúkrunarfræðingum vefst tunga um tönn ef þeir eru beðnir um að lýsa starfinu sínu og í hverju sérstaða þess felst. Það hefur örlað á áhyggjum af því að einmitt þetta vandamál standi ímynd stéttarinnar fyrir þrifum. Samt hefur stéttarvitund hjúkrunarfræðinga ávallt verið sterk og þótt Christophine hefði ekki mikla reynslu þegar hún kom til landsins var hún í framvarðasveit þeirra sem stofnuðu stéttarfélag í nóvember 1919.

Allar götur síðan hefur barátta fyrir menntun og kjörum hjúkrunarfræðinga á Íslandi verið kjarninn í starfi félagsins, og ávallt með sjúklinginn í öndvegi. „Hvernig kemur það út fyrir sjúklinginn?“ spurði Vigdís Magnúsdóttir, hjúkrunarfræðingur og síðar forstjóri Landspítala, þegar rætt var um breytingar og uppstokkun á þjónustunni, til að beina athyglinni að því sem máli skipti.

Flestum skilgreiningum á hjúkrun, þar á meðal þeirri sem Alþjóðasamband hjúkrunarfræðinga birtir, ber saman um að hjúkrun felist í umönnun fólks, óháð aldri, heilbrigði, fjölskyldum, hópum, samfélögum eða aðstæðum. Þessa umönnun geta hjúkrunarfræðingar veitt sjálfstætt eða í samvinnu við aðra. Starfssviðið spannar heilsueflingu, forvarnir gegn sjúkdómum, aðhlynningu fólks sem er heilsuveilt eða með fötlun, frá fæðingu til dauða. Hjúkrun felur einnig í sér að tala fyrir og stuðla að öruggu umhverfi, rannsóknum, þátttöku í mótun heilbrigðisstefnu, stjórnun heilbrigðisþjónustu, mótun heilbrigðiskerfa og miðlun fræðslu um heilbrigði.

Þessa lýsingu, víða og breiða, er erfitt að hemja í knöppum texta sem auðvelt er að skella fram sem hnyttnu svari við spurningunni: Hvað er hjúkrun? Helsti veikleiki getur jafnframt reynst helsti styrkleiki, allt eftir því frá hvaða sjónarhóli er horft. Víddin og breiddin felur í sér töfra og óendanlega möguleika til vaxtar og þroska. Frumkvöðlum hjúkrunar á Íslandi varð það ljóst, löngu fyrir tíma tölvualdar, að miðla þyrfti þekkingu innan stéttarinnar og út til almennings. Það leið ekki á löngu þar til stjórn félagsins ákvað að gefa út tímarit „til að halda áhugamálum sínum vakandi, til þess að útbreiða þau og efla skilning á þeim.“ Fyrsta tölublað tímarits Fjelags íslenskra hjúkrunarkvenna kom út í júní 1925 og í leiðara er undirstrikað: „Við eigum að skrifa það allar. Við eigum að leggja það besta af þekkingu okkar og reynslu, af trú á málstað okkar og framsóknarhug.“

Nú eru hjúkrunarfræðingar orðnir svo margir og störf þeirra, bæði á vettvangi heilbrigðis- og félagsstarfa, svo fjölbreytileg að afmælisritið rúmar aðeins brot af heildinni.

Ritnefnd 100 ára afmælisrits Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga vildi þó reyna að varpa ljósi á fjölbreytni viðfangsefna hjúkrunarfræðinga á Íslandi í fortíð, nútíð og framtíð með einhverjum hætti og leitaði í þeim tilgangi fanga hjá fjölmörgum einstaklingum. Viðbrögðin voru bæði ánægjuleg og aðdáunarverð þó höfundum væri þröngur stakkur skorinn til að umfang ritsins yrði ekki of mikið. Flestir höfundarnir hefðu líklega glaðir skrifað lengri texta ef þeir hefðu mátt. Að sama skapi hefði verið gaman að geta varpað ljósi á ennþá fleiri hliðar hjúkrunar þótt glögglega megi sjá að angar hjúkrunar liggja víða og að samskiptabrautirnar eru margar og flóknar. Einhvers staðar varð að láta staðar numið. Öllum höfundum eru færðar bestu þakkir fyrir þeirra framlag.

Meðal efnis í afmælisritinu eru endurlit og hugleiðingar núlifandi formanna félaga hjúkrunarfræðinga og minningar um aðra sem fallnir eru frá. Fleiri gegndu formennsku á mismunandi tímum þó þeirra sé ekki minnst sérstaklega að þessu sinni. Harriet Kjær var formaður fyrstu tvö árin, 1919-1921, Davide Warncke tók við af henni, 1921-1922, Anna Loftsdóttir var formaður 1960-1964, Svanlaug Árnadóttir 1977-1982 og Pálína Sigurjónsdóttir 1987-1988.

Það er erfitt að flokka viðfangsefni hjúkrunar í hólf eins og skrúfur og nagla. Ef það væri hægt myndu töfrarnir hverfa. Hjúkrun er lifandi fag, starfsgrein og vísindagrein, sem andar í takt við samtímann, finnur sér nýja farvegi og á framtíðina fyrir sér í mannlegu samfélagi. Það er von ritnefndarinnar að efni afmælisritsins endurspegli að einhverju leyti mikilvægi hjúkrunar á Íslandi undanfarna öld og glæði trú hjúkrunarfræðinga á bjarta framtíð stéttinni til handa um ókomin ár.

Þorgerður, Anna Gyða, Christer og Helga