Dr. Sigríður Gunnarsdóttir
Dr. Sigríður Gunnarsdóttir, framkvæmdastjóri hjúkrunar á Landspítala og prófessor við Háskóla Íslands
Á hundrað ára afmæli Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga eru merkilegir tímar framundan fyrir hjúkrun og hjúkrunarfræðinga, tímar óendanlegra tækifæra og mikilla úrlausnarefna. Eftirspurn eftir hjúkrun á eftir að aukast verulega á næstu árum og áratugum með hækkandi aldri þjóðarinnar og fjölgun einstaklinga sem lifa með langvinna sjúkdóma. Þetta gerist á sama tíma og mikill skortur er á hjúkrunarfræðingum, bæði hér á landi og alþjóðlega. En þetta eru líka tímar örra tækniframfara og samfélagsbreytinga þeim samhliða. Mörgum er tíðrætt um fjórðu iðnbyltinguna og hvaða áhrif hún muni hafa á þróun einstakra starfa. Ljóst er að hjúkrunarfræði er ein af þeim starfsgreinum sem á eftir að lifa af þær miklu breytingar sem tæknibyltingin hefur í för með sér, og ekki aðeins það, þörfin fyrir hjúkrunarfræðinga á eftir að aukast enn frekar, og spáð er að atvinnutækifærum fyrir hjúkrunarfræðinga fjölgi hraðar en fyrir nokkra aðra starfstétt á næstu tíu árum. Það er hins vegar nokkuð ljóst að störf hjúkrunarfræðinga eiga eftir að breytast með tilkomu aukinnar tækni og að við getum ekki fullnægt vaxandi þörf fyrir heilbrigðisþjónustu með því að gera bara meira af því sem við höfum gert hingað til.
Framlag hjúkrunar
Alþjóðastofnanir og fagfélög hafa leitað svara við því hvernig hægt verður að takast á við framtíðarþörf fyrir heilbrigðisþjónustu. Í tímamótaskýrslu, sem unnin var árið 2011 í samstarfi Institute of Medicine í Bandríkjunum og Robert Wood Johnston Foundation „The Future of Nursing“, var leitað svara við því hvernig hægt væri að bregðast við aukinni þörf fyrir heilbrigðisþjónustu. Meginniðurstöður skýrslunnar voru þær að lykillinn að því að tryggja aðgengi að heilbrigðisþjónustu fælist í því að efla hjúkrun, fjölga hjúkrunarfræðingum, mennta þá betur, tryggja þátttöku þeirra í ákvarðanatöku um heilbrigðismál og fela þeim fleiri verkefni. Sömuleiðis hefur Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) lagt á það áherslu að efla beri hjúkrun á heimsvísu til að tryggja bætt aðgengi að heilbrigðisþjónustu. WHO hefur einnig lagt áherslu á að bæta menntun, útvíkka starfsvið og auka þátttöku hjúkrunarfræðinga í ákvarðanatöku. Í nýlegri skýrslu „All-Party Parliamentary Group on Global Health“ frá Bretlandi er því haldið fram að nauðsynleg forsenda þess að tryggja öllum jarðarbúum aðgengi að heilbrigðisþjónustu sé að styrkja hjúkrun á heimsvísu. Í því felist ekki aðeins að fjölga hjúkrunarfræðingum heldur líka að tryggja að við skiljum framlag hjúkrunar og að hjúkrunarfræðingar fái að nýta að fullu þekkingu sína. Í skýrslunni er því haldið fram að með því að styrkja hjúkrun sé stuðlað að bættri heilsu, auknu jafnræði kynjanna og sterkari efnahag.
Sjúklingamiðuð þjónusta og virk þátttaka í eigin meðferð
Almenningur á Vesturlöndum gerir sífellt meiri kröfur um gæði og öryggi heilbrigðisþjónustu og til þess að vera virkir þátttakendur í eigin meðferð. Slíkt krefst þess að sjúklingar séu nægilega upplýstir til að geta tekið ákvarðanir og að réttur þeirra til sjálfsákvörðunar sé virtur. Aðgengi að upplýsingum er mjög mikið en upplýsingarnar eru misáreiðanlegar. Hjúkrunarfræðingar gegna hér lykilhlutverki enda hefur sjúklingafræðsla alla tíð verði mikilvægur hluti í heildrænni nálgun hjúkrunar. Samhliða áherslu á sjúklingamiðaða þjónustu hefur orðið ör þróun í að efla sjúklinga til sjálf umönnunar. Þjónusta og þjónustuform eru að breytast þannig að á sjúkrahús koma aðeins þeir sem veikastir eru hverju sinni og megináhersla er á þjónustu á dag- og göngudeildum og inni á heimilum fólks. Þannig er sífellt meiri áhersla á að sjúklingar með langvinna sjúkdóma geti dvalið heima hjá sér þar sem reynir á getu þeirra til sjálfsbjargar. Hjúkrunarfræðingar munu gegna enn mikilvægara hlutverki í að styðja sjúklinga í gegnum langvinn veikindi. Hlutverk þeirra er og verður að vera n.k. leiðsögumenn eða þjónustustjórar sem leiðbeina og styðja sjúklinga í gegnum flókið þjónustuferli á mörgum þjónustustigum. Á sama tíma verða aðeins veikustu sjúklingarnir hverju sinni til meðferðar á sjúkrahúsum en það aftur gerir kröfu til þess að hjúkrunarfræðingar búi yfir nægilegri þekkingu og færni til að sinna svo veikum einstaklingum. Á síðustu árum hefur fjöldi rannsókna rennt stoðum undir tengsl mönnunar í hjúkrun og öryggis sjúklinga. Þannig skiptir ekki aðeins máli sá fjöldi sjúklinga sem hver hjúkrunarfræðingur sinnir heldur einnig hlutfall hjúkrunarfræðinga miðað við annað minna menntað starfsfólk við umönnun. Einnig styðja rannsóknir það að afdrif sjúklinga eru betri eftir því sem hjúkrunarfræðingar eru betur menntaðir. Þarfir sjúklinga og óskir hafa ekki alltaf legið til grundvallar við skipulag heilbrigðisþjónustu og það verður mikil en spennandi glíma að þróa heilbrigðiskerfið í þá átt að það verði raunverulega sniðið að þörfum sjúklinga.
Sérhæfing, sérfræðiþekking og teymisvinna
Breytingar á sjúklingahópnum og þjónustu við sjúklinga gerir þær kröfur til hjúkrunarfræðinga að þeir búi annars vegar yfir færni til að sinna sjúklingum með mörg heilsufarsvandamál og hins vegar getu til að veita mikið veikum sjúklingum mjög flókna hjúkrun hvort sem er í bráðafasa á sjúkrahúsum eða í langtímameðferð sjúklinga með langvinna sjúkdóma. Hvoru tveggja gerir kröfur um sérhæfingu og sérfræðiþekkingu í hjúkrun. Til að sinna fólki með flókin heilsufarsvandamál verður áherslan á teymisvinnu gríðarlega mikilvæg, þar sem þekking, viðhorf og gildi hverrar fagstéttar sameinast í því að veita bestu mögulega þjónustu. Þar gildir að hver og ein fagstétt vinni verkefni við hæfi, sjúklingunum til hagsbóta. Hjúkrunarfræðingar eru og munu verða lykilaðilar í slíkum meðferðarteymum og í ljósi þekkingar sinnar og reynslu og heildrænnar sýnar á skjólstæðinga sína oft best til þess fallnir að stýra slíkum teymum og samhæfa.
Tækiþróun og nýsköpun
Tækniþróun á eftir að styðja í síauknum mæli við störf hjúkrunarfræðinga þannig að störfin eiga eftir að taka miklum breytingum. Annars staðar í þessu riti er fjallað um fjórðu iðnbyltinguna og því verða henni ekki gerð tæmandi skil hér en nefna má tækifærin sem felast í bættri upplýsingatækni, tækni sem styður við fjarheilbrigðisþjónustu, hugbúnað sem styður við klíníska ákvarðanatöku, vélmenni og aukna sjálfvirkni í lyfjaferli og víðar, birgðastýringu, hjálpar- og stuðningstæki í nærumhverfi sjúklinga og svo mætti lengi telja. Mikilvægt er að hjúkrunarfræðingar taki þátt í og stjórni vinnu við þróun á þessari tækni svo hún taki mið af þörfum sjúklinga og styðji við störf hjúkrunarfræðinga. Hjúkrunarfræðingar þurfa einnig að taka virkan þátt í nýsköpun í þjónustu við sjúklinga og leita sífellt nýrra leiða til að endurbæta þjónustu sem fullnægir þörfum sjúklinga, byggist á gagnreyndri þekkingu, eykur gæði og nýtir á skynsamlegan hátta þekkingu og tíma fagfólks. Mikil tækifæri felast í áherslum nýrra kynslóða sem fá það hlutverk að móta þessa framtíð. Aldamótakynslóðin svokallaða er sögð leggja áherslu á jafnvægi á milli vinnu og einkalífs, hún er sveigjanleg, fagnar fjölbreytileika, vill vinna störf sem skipta máli, kann að vinna í teymum, býr yfir nýsköpunarhugsun, vill mælanlegan árangur, er tæknivædd og samfélagslega meðvituð. Þessir eiginleikar og áherslur eru sérlega vel til þess fallin að takast á við verkefnin sem við stöndum frammi fyrir.
Lokaorð
En hverjir eru þá mikilvægustu þættirnir að huga að til framtíðar? Við þurfum augljóslega að auka nýliðun og mennta fleiri hjúkrunarfræðinga. Það hafa aðrar þjóðir líka lagt áherslu á. Í dag er staðan sú að við menntum ekki nægilega marga hjúkrunarfræðinga til að taka við af þeim sem eru að hefja töku lífeyris, hvað þá að til að bregðast við aukinni eftirspurn eftir þjónustu. Við þurfum að byggja upp vinnuumhverfi sem er heilsusamlegt og eflir hjúkrunarfræðinga í sínum störfum. Þar þarf að líta bæði til aðbúnaðar og kjara, vinnutíma og tækifæra til að hafa áhrif. Þetta er forsenda þess að við höldum hjúkrunarfræðingum í starfi og stuðlum að því að þeir haldi heilsu og starfsorku. Við þurfum að skilja betur og leggja meiri áherslu á sjúklingamiðaða þjónustu þar sem sjúklingar eru vel upplýstir og þeim gert kleift að vera virkir þátttakendur í eigin meðferð. Við þurfum að efla enn frekar framhaldsnám og rannsóknir í hjúkrunarfræði, fjölga sérfræðingum í hjúkrun og byggja á þeim sterka grunni sem við höfum á Íslandi í vel menntuðum mannafla í hjúkrun. Við þurfum að þróa enn frekar notkun á árangurs- og gæðamælikvörðum, hjúkrunarþyngd og vinnuálagi. Við þurfum að efla nýsköpun og tækniþróun og við þurfum líka að vera óhrædd við að gera hlutina öðruvísi og jafnvel hætta að gera suma hluti. Við verðum að vera gagnrýnin á störf okkar og vega og meta hvað kemur sjúklingum best. Við þurfum að bera virðingu fyrir sjálfum okkur, fagþekkingu okkar og framlagi. Framtíð hjúkrunar er björt! Þörfin er mikil og vaxandi og tækifærin óendanleg.
