Mun fjórða iðnbyltingin breyta störfum hjúkrunarfræðinga?

Gunnar Bergmann

Á hjúkrunarheimilinu, sem ég starfa á, veitum við afbragðsþjónustu í dag. Við erum eldklár í að sinna líkamlegum þörfum skjólstæðinga okkar og þegar veikindi eiga sér stað erum við fljót að bregðast við með viðeigandi meðferð. En skjólstæðingar okkar eru ekki bara líkamlegir, þeir eru líka andlegir og félagslegir. Eins og hlutunum er háttað í dag höfum við takmarkaðan tíma til að sinna öllum þörfum þeirra. Þetta er ástand sem stafar að miklu leyti af skorti á starfsfólki, þá sérstaklega með heilbrigðismenntun sem bakgrunn. Með tilkomu nýlegra tækniframfara, hinnar svokölluðu fjórðu iðnbyltingar, gæti skapast tækifæri til að bæta úr þessu.

Þegar öllum daglegum verkum er lokið á vaktinni gefst örsjaldan tækifæri til að setjast niður og pústa aðeins. Þá gæti maður ímyndað sér að ætti að gefast tími til að sinna félagslegum og andlegum þörfum íbúanna. En starfsfólkið er þreytt og nánast bugað. Neistinn sem dreif suma áfram er kulnaður. Það er ekkert eldsneyti eftir. Starfsfólkið biður um fjölgun á stöðugildum til að létta álaginu, en fjármunum er varið í annað. Við erum að hugsa um fólkið sem dró vagninn með handafli og skilaði okkur þeirri velferð sem við njótum í dag. Það upplifði skort og harðindi, dró fisk úr sjó með berum höndum og ræktaði landið krjúpandi á knjánum í moldinni. Það sá byltinguna fæðast.

Þegar ég hef verið þess heiðurs aðnjótandi að fá tækifæri til að kynnast íbúunum hef ég hlustað á sögur þeirra af fullri athygli. Afi minn sagði mér eitt sinn sögu af manni frá Siglufirði. Hann hafði verið úti á bryggju að saga planka. Eftir að hafa sagað nokkra stund féll hann í sjóinn þegar plankinn hrökk í sundur. Hann hafði víst setið vitlausu megin. Upp frá því var hann kallaður Láki á plankanum. Einn af skjólstæðingum mínum þekkti þennan mann og man vel eftir honum. Við hlógum að sögunni af Láka á plankanum saman. Ég gæti talið upp margar aðrar slíkar sögur. Þetta eru félagslegar og andlegar þarfir. Þegar við sinnum þessum þörfum lærum við að þekkja manneskjuna sem við erum að sinna. Þá verðum við enn þá færari á okkar sviði.

Í framtíðinni myndi ég vilja sjá tímanum varið þannig að öllum þörfum verði sinnt jafnhliða. Til þess að félagslegum og andlegum þörfum sé sinnt á markvissan hátt þurfum við að setja þær inn í vinnuferlana og gefa starfsfólkinu tímann sem til þarf. Hjúkrunarheimili á að vera öruggt skjól þar sem íbúunum líður vel og þeir geta haft það náðugt þar til yfir lýkur. Við erum gestir inni á þessu heimili með það hlutverk að styðja og styrkja íbúana á heildrænan hátt. Til þess að það sé mögulegt þurfum við að þekkja bakgrunn þeirra og kynnast þeim þannig að til verði meðferðarsamband sem einkennist af gagnkvæmri virðingu, hlýju og velvild.

Það gæti virst langsótt en lausnina, eða hluta hennar, gæti verið að finna í innleiðingu fjórðu iðnbyltingarinnar.

Fjórða iðnbyltingin er hugtak sem vísar til tækniframfara undanfarinn ára og þeirra sem eru í vændum. Sú þróun mun líklega valda víðtækum samfélagsbreytingum á næstu árum og áratugum. Margt sem fylgir henni er nú þegar farið að líta dagsins ljós en ótrúlegir hlutir eru í vændum. Helstu þættir þessara framfara eru þróun á gervigreind og sjálfvirkni. Þetta sjáum við nú þegar í notkun inni á heimilum og í fyrirtækjum.

Í sumum verslunum getum við afgreitt vörurnar sjálf, greitt fyrir þær og það nánast án þátttöku afgreiðslufólks. Sjálfakandi bílar eru á næsta leyti og flygildi munu innan skamms sjá um að færa okkur vörur heim sem hafa verið pantaðar á netinu. Með þessari þróun mun starfsumhverfi hinna ýmsu stétta breytast mikið. Sumar þeirra munu einfaldlega hverfa.Starfsgreinar sem fjórða iðnbyltingin mun ekki leggja undir sig með gervigreind og vélarafli eru þær sem tengjast mannlegum þáttum. Þessar starfsgreinar snúast um sköpunargáfu, samhygð, snertingu og gefandi samskipti. Hjúkrunarfræði er að miklu leyti byggð á þessum eiginleikum.

Störf hjúkrunarfræðinga eru í meginatriðum fræðileg, tæknileg og síðast en ekki síst mannleg. Þekkingin sem liggur að baki störfum okkar er mótuð af gagnreyndum grunni sem hefur þróast fyrir tilstilli vísindavinnu háskólanna. Að mínu mati er það fyrst og fremst mannlega hlið hjúkrunarfræðinnar sem er mikilvægust. Þó að með tilstuðlan gervigreindar sé hægt að gera ótrúlega hluti má geta sér til um að verksvið hjúkrunarfræðinga verði aldrei til þess fallið að vera leyst á stafrænan hátt. Þegar einhver verður fyrir áfalli af völdum sjúkdóms eða óvæntra atburða þarf hann að hitta manneskju sem styður hann í gegnum flókið og erfitt bataferli. Þegar aldurinn færist yfir og heilsunni fer hrakandi þarf hjúkrunarfræðingur að auðsýna mannlegt innsæi, skilning og alúð til að síðustu skref skjólstæðingsins séu tekin með fullri reisn.

Áhrif fjórðu iðnbyltingarinnar eru sérstaklega veigamikil þegar kemur að stöðu kynjanna. Þessi þróun á eftir að hafa töluverð áhrif á aðstöðumun karla og kvenna. Starfsgreinar þar sem karlmenn eru í meirihluta munu verða fyrir miklum áhrifum af aukinni sjálfvirkni. Hins vegar munu starfsgreinar á hinu mannlega sviði finna fyrir aukinni aðsókn og eftirspurn. Sum störf geta vélar bara alls ekki innt af hendi, hversu snjallar sem þær eru og fullkomnar. Þar er um innri þætti manneskjunnar að ræða sem vélar geta aldrei skilið eða líkt eftir, eins og samhygð, þverfagleg samvinna og hluttekning. Það eru hæfileikar sem konur hafa lengi búið yfir. Konur eru eiginlega með öll spilin á hendi. Þær eru á heildina litið með fleiri háskólagráður en karlmenn, þær eru líklegri til að klára framhaldsskóla og jafnvel núorðið með fleiri doktorsgráður. Einstaklingar sem velja að byggja sinn frama á þessu sviði þurfa einna helst að rækta hæfileika til að skynja líkamstjáningu, nota tilfinningagreind og rækta eflandi samskipti sem gera þeim kleift að miðla þekkingu. Karlmenn sem vilja ekki starfa á tæknisviðinu þurfa að tileinka sér þessa eiginleika í meiri mæli

Allir hagnast á því að hafa vinnustaði eins mikið blandaða og mögulegt er. Enn er nokkur hætta á að hefðbundin kvennastörf verði vanmetin í framtíðinni, jafnvel þau sem ekki verða fyrir áhrifum fjórðu iðnbyltingarinnar. Til að komast yfir þessar hindranir þarf samvinnu og þátttöku allra, allt frá stjórnvöldum, einkageiranum og til almennings. Hjúkrunarfræðingar og aðrir heilbrigðisstarfsmenn þurfa að taka á móti þessum breytingum með opnum örmum.