Saga hjúkrunarfræðinga, saga endurtekninga

Guðbjörg Pálsdóttir, formaður Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga

Stjórnarseta mín hjá Félagi íslenskra hjúkrunarfræðinga hófst fyrir 11 árum en þá var ég formaður fagdeildar bráðahjúkrunarfræðinga. Ég hafði óþrjótandi áhuga á fag- og félagsmálum hjúkrunarfræðinga og vildi leggja mitt af mörkum þó ekki hafi ég þá vitað þá hvert sú vegferð myndi leiða mig. Í formannstíð Ólafs G. Skúlasonar var ég varaformaður félagsins og árið 2016, þegar hann hvarf til annarra starfa á miðju kjörtímabili, tók ég við embætti formanns eins og lög félagsins kveða á um. Þó fyrirvarinn hafi verið stuttur var mér ljúft og skylt að taka við stjórnartaumunum enda komin með nokkra reynslu í félags- og stjórnarstörfum. Ég hef ekki séð eftir þeirri ákvörðun. Á því ári sem ég leysti Ólaf af varð mér einnig ljóst að ég hefði heilmikið fram að færa og taldi mína áratugareynslu í hjúkrun geta nýst vel í áframhaldandi baráttu í félags- og kjaramálum hjúkrunarfræðinga. Þetta er klárlega eitt af skemmtilegri og meira gefandi störfum sem ég hef sinnt og segja má að ég stundi áfram hjúkrun daglega í samskiptum mínum við félagsmenn og aðra í fjölbreyttum og óþrjótandi verkefnum sem öll hverfast um hjúkrun á einn eða annan hátt.

Samstaða einkennir stéttarvitund hjúkrunarfræðinga

Þegar ég tók við formannsembættinu í mars 2016 skynjaði ég vissa deyfð og vonleysi meðal hjúkrunarfræðinga í kjölfar þess að gerðardómur var settur á hjúkrunarfræðinga í ágúst 2015. Greinilegt var í samræðum við hjúkrunarfræðinga að þeir mátu dóminn sem visst ofbeldi í baráttu þeirra fyrir bættum kjörum og fannst yfirvöld hafa endanlega hundsað sig. Gerðardómurinn skapaði viss tímamót í baráttu hjúkrunarfræðinga í kjaramálum sem ég tel að við gætum átt – því miður – eftir að sjá raunveruleg áhrif af í framtíðinni. Það tók vel á annað ár að ná hjúkrunarfræðingum saman á ný en sem betur fer er staðan önnur í dag. Þrátt fyrir að mikill kraftur og samstaða einkenni stéttarvitundina óttast ég að langt sé í land að trú og traust til yfirvalda skapist á ný þar sem það beið mikinn hnekki við gerðardóminn. Á sama tíma hefur fagvitund hjúkrunarfræðinga styrkst og merki ég það á þátttöku hjúkrunarfræðinga á þeim viðburðum sem félagið hefur staðið fyrir undanfarið ár. Því styð ég enn frekar eflingu faglegs starfs því slíkur vettvangur er dýrmætur fyrir okkur til að koma saman, gleðjast, fræðast og blanda geði við aðra hjúkrunarfræðinga.

Baráttumálin þau sömu og fyrir 100 árum

Það er óhætt að segja að saga hjúkrunarfræðinga endurtaki sig í ljósi þess að helstu baráttumál hjúkrunarfræðinga á 100 ára afmæli félagsins eru svo gott sem þau sömu og verið hafa undanfarna áratugi. Má þar helst nefna að menntun hjúkrunarfræðinga og ábyrgð í starfi sé metin í samræmi við aðrar sambærilegar stéttir og að útrýma kynbundnum launamun sem því miður er enn til staðar. Félagið hefur unnið markvisst að því að afla tölfræðilegra gagna um stöðu hjúkrunar á Íslandi og endurspegla þær niðurstöður hve staðan er alvarleg. Fyrirliggjandi gögn hafa nú þegar og eiga eftir að nýtast vel í komandi kjara- og réttindabaráttu hjúkrunarfræðinga.
Í undirbúningi afmælisársins hefur verið fróðlegt að kynna sér 100 ára sögu félagsins. Þrátt fyrir að hlutverk hjúkrunarstéttarinnar hafi tekið miklum breytingum í áranna rás þá skýtur það skökku við að baráttumálin hafi ekki breyst meira en raun ber vitni. Það kemur hvað best fram þegar flett er í gegnum ríflega 90 ára sögu tímaritsins okkar. Á 4. áratug síðustu aldar var mikið skrifað um starfstíma og laun hjúkrunarfræðinga á síðum tímaritsins og ritar Þorbjörg Árnadóttir eftirfarandi í október 1935: „Hæfileg stytting vinnutímans leiðir til meiri starfsorku og þar af leiðandi betri vinnu. Hún stuðlar að betra heilsufari, sem verður gróði fyrir einstaklingana og þjóðfélögin í heild sinni.“ Orð hennar eiga jafnmikið erindi ríflega 84 árum síðar.

Mikilvægt að stétt hjúkrunarfræðinga endurspegli fjölbreyttan hóp skjólstæðinga

Svo við hörfum nú frá baksýnisspeglinum og lítum fram á við þá er tímabært að reynsla hjúkrunarfræðinga verði bæði metin að verðleikum og betur nýtt í heilbrigðiskerfinu líkt og Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) og Efnhags- og framfarastofnunin (OECD) hafa hvatt lönd til að gera. Þróun heilbrigðismála á 21. öldinni mun hafa í för með sér enn stærra hlutverk hjúkrunarfræðinga innan heilbrigðiskerfisins en nú er. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur t.d. vakið athygli á mikilvægi málsins með því að tileinka árið 2020 hjúkrunarfræðingum um allan heim. Þá tel ég mikilvægt að fjölga karlmönnum í stéttinni því, líkt og hjá öðrum fagstéttum, þurfa hjúkrunarfræðingar að geta endurspeglað hóp sinna skjólstæðinga svo best sé hægt að sinna þeirra þörfum. Jafnframt er kominn tími til að hér á landi verði þekking og reynsla hjúkrunarfræðinga betur nýtt.

Á næstu árum vil ég sjá fjölgun hjúkrunarfræðinga við störf á sömu launum og sambærilegar stéttir hjá hinu opinbera, í viðunandi starfsumhverfi þar sem menntun þeirra og reynsla er nýtt til fulls með skjólstæðinginn að leiðarljósi. Er þetta háleitt markmið? Ég tel það ekki vera. Við getum lært mikið af öðrum þjóðum og m.a. nágrannaþjóðum okkar. Við Íslendingar erum einstök þjóð en þó ekki yfir það hafin að tileinka okkur það sem sýnt hefur verið fram á erlendis að skili þjóðinni betri heilbrigðisþjónustu. Breyttar áherslur í heilbrigðiskerfinu og betri nýting á þekkingu og reynslu hjúkrunarfræðinga í starfi skilar sömu gæðum, bættu aðgengi og fjárhagslega hagkvæmari heilbrigðisþjónustu sem og styttri biðtíma. Að mínu mati á þessi umræða ekki einvörðungu að snúast um hjúkrunarfræðinga heldur hvernig heilbrigðiskerfi við viljum hafa á Íslandi.