Þorbjörg Árnadóttir - Fyrsta meistaraprófið í hjúkrun

Christer Magnusson minnist Þorbjargar Árnadóttur

Vorið 1945 lauk fyrsta íslenska hjúkrunarkonan meistaraprófi í greininni en það gerðist í Washington-háskólanum í Seattle á vesturströnd Bandaríkjanna. Hjúkrunarkonan hét Þorbjörg Árnadóttir og hafði þá verið í Bandaríkjunum síðan haustið 1937. Á þeim tíma hafði hún tekið stúdentspróf, háskólanám í hjúkrun og svo meistaranám.

Það er vor 1945 og kirsuberjatrén í háskólagarðinum eru í fullum blóma. Seinni heimsstyrjöldinni fer senn að ljúka og Þorbjörg er farin að hugsa heim til Íslands. Enn mun það þó dragast eitthvað því hana vantar farareyri. Þorbjörg situr á grasflöt og dáist að hinni eilífu æsku í kringum sig. Sjálf er hún nú fjörutíu og sjö ára en flestir nemar í háskólanum eru um tvítugt. Fólkið sem situr á grasflötinni eða gengur milli háskólabygginga er síungt því á hverju ári kemur nýtt ungt fólk og elsta fólkið útskrifast. Þorbjörg er nú að ljúka háskólanámi meira en tuttugu árum á eftir fólkinu í kring en árin sem hafa liðið síðan hún fór til Danmerkur árið 1919 í hjúkrunarnám hafa ekki verið til einskis.

Árin áður hafði Þorbjörgu tekist að ljúka bæði stúdentsprófi, fjörutíu árum á eftir systur sinni, og BS-námi í hjúkrun. Hún hafði líka unnið fyrir sér, fyrst á berklaspítala í Seattle, síðan eitt ár sem háskólakennari og svo við heimahjúkrun í New York-borg. Sumarið 1944 fann hún aftur löngun til þess að fara í nám. Að vísu hafði hún einnig íhugað að fara heim til Íslands en það var enn of dýrt og óöruggt. Allt síðan hún var barn hafði hún haldið, ranglega, að uppáhaldsrithöfundur hennar, Selma Lagerlöf, hefði verið hjúkrunarkona með meistaragráðu og fyrst Þorbjörg hafði lagt svo mikið á sig til þess að mennta sig vildi hún ljúka því með meistaranámi. Hún velti fyrir sér að skrá sig í nám hjá Columbia University í New York-borg en hún hafði unnið á sjúkrahúsi háskólans í stuttan tíma 1928. En námið var talsvert dýrara en í Seattle, þar sem hún þekkti vel til, og einnig talið lakara. Nokkrum mánuðum seinna pakkaði hún saman fátæklegum eigum sínum og tók rútuna til Seattle. Hún rétt missti af því að hitta Sigrúnu Briem og Friðgeir Ólason en þau komu um þetta leyti ásamt þremur börnum sínum frá Boston til New York til að bíða eftir skipsfari til Íslands. Þessi unga fjölskylda fórst svo með Goðafossi rétt undan Íslandsströndum.

Þorbjörg var fegin því að geta yfirgefið stórborgina, komast aftur á vesturströndina, sjá hvítan þvottinn á þvottasnúrunni hreyfast í vindinum og finna fríska andvarann frá Kyrrahafinu strjúka andlitið og hreyfa hárið. Hún fékk inngöngu í meistaranámið og skráði sig í námskeið um hjúkrunarkennslu og sálfræði. Einnig tók hún námskeið í ritlist og félagsráðgjöf. Námið var eitt ár og hún gat því útskrifast í júní 1945 eftir að hafa skilað inn rannsóknarskýrslu um berkla í eldra fólki. Sú skýrsla birtist seinna sem grein í American Journal of Nursing.

Á árunum fyrir stríð hafði Þorbjörg verið virk í Félagi íslenskra hjúkrunarkvenna og um tíma ritstjóri blaðsins. En eftir meira en átta ára fjarveru höfðu minningar sumra starfssystra hennar greinilega fölnað. Vorið 1946 birtist í Hjúkrunarkvennablaðinu frétt um útskrift hennar úr meistaranáminu en þar er hún nefnd ungfrú Þorbjörg Dýrleif Árnason. Fréttin var tekin úr Lögbergi, dagblaði í Winnipeg í Kanada, og endurskrifuð þannig að í henni urðu margar villur.

Eftir útskrift dvaldist Þorbjörg í Seattle í eitt ár og vann sem deildarstjóri í heimahjúkrun við heilsugæslustöð í borginni. Að lokum fékk hún bréf frá móðurbróður sínum en hann bjó um tíma í New York og var stjórnarmaður í Eimskip. Hann hafði talað við stöðvarstjórann þar og fengið að vita um laust pláss í skipi sem mundi fara frá Halifax. Þorbjörg tók því ferju frá Seattle til Vancouver og þaðan lest þvert yfir Kanada. Skipið var bandarískt herflutningaskip sem Eimskip hafði tekið á leigju en þar var pláss fyrir örfáa farþega. Heim til Íslands kom svo Þorbjörg í byrjun júlí 1946.

Skömmu eftir heimkomu var Þorbjörg beðin um að „skrifa eitthvað fyrir blaðið“ og valdi hún að skrifa um hjúkrunarkvennanám í Bandaríkjunum. Greinin birtist í 4. tbl. Hjúkrunarkvennablaðsins 1946. Þar segir hún frá háskólanáminu sem reyndar margar hjúkrunarkonur voru andvígar að taka upp hérlendis. Að hennar sögn álitu margir að bandarískar heilsuverndarhjúkrunarkonur stæðu fremstar í heiminum en hugsanlega væru danskar hjúkrunarkonur þær bestu á sjúkrahjúkrun. Undir lok greinarinnar bendir hún á að bandarískar hjúkrunarkonur sem hafa tekið framhaldsnám í heilsuvernd eða stjórnun hafi oft fengið stöður sem ráðunautar hjá ríkis- eða fylkisstjórn eða stjórnunarstöður á heilbrigðisstofnunum. Hér var hún hugsanlega að auglýsa sjálfa sig þó að hún hafi gert það undir rós. Hún var menntuð í sjúkrahjúkrun í Danmörku en í heilsuvernd í Bandaríkjunum og hafði því sótt það besta úr báðum áttum að hennar mati. Að auki var hún með kennslureynslu og meistarapróf sem var góður undirbúningur til að takast á við ráðgjöf, stjórnun og kennslu heima á Íslandi. Föður hennar og mörgum öðrum karlmönnum, eins og jafnaldra hennar Friðrik A. Friðrikssyni presti á Húsavík, hafði vegnað vel eftir heimkomu úr Vesturheimi. Sigurður Sigurðsson nánast rann inn í starfið sem berklayfirlæknir þegar hann kom heim frá Danmörku. Það má velta því fyrir sér hvort henni hefði verið boðin stjórnunarstaða við að byggja upp heilsuvernd hefði hún verið karlmaður. Sjálfa vantaði hana kannski áhugann til að vinna úr reynslu og menntun sinni í slíku starfi. Hún var lítillát og ekki mikið fyrir að trana sér fram. Að minnsta kosti beið hennar ekkert embætti.

Þorbjörg gerðist eftir heimkomuna stjórnarkona í Félagi íslenskra hjúkrunarkvenna og tók aftur við ritstjórastarfinu í nokkur ár. Hún skrifaði greinar í blöð og hélt útvarpserindi um heilsuvernd en fyrir utan nokkur ár sem hjúkrunarkona hjá barnaverndarnefnd Reykjavíkurborgar átti menntun hennar lítið eftir að nýtast í þágu sjúklinga eða hjúkrunarnema. Nafn hennar er því lítið þekkt núorðið meðal íslenskra hjúkrunarfræðinga.